Zo bouwt Nieuwegein aan een watercirculaire binnenstad

Nieuwegein wil zestienhonderd woningen in de binnenstad voorzien van een circulair watersysteem. Zo hoopt de gemeente straks regenwater te gebruiken en afvalwater en zwart water te hergebruiken. “De baten liggen niet in geld, maar in duurzaamheid.”

De ambitie van Nieuwegein is duidelijk: de meest duurzame binnenstad van Nederland worden. Het project ‘Water Circulair Nieuwegein’ past goed binnen deze ambitie, zegt Laurens van Miltenburg, beleidsmedewerker van de gemeente Nieuwegein. “Water is een van de vijf thema’s van ons uitvoeringsprogramma Klimaatadaptie. Met circulair watergebruik verminder je de vraag naar drinkwater en zorg je voor voldoende water tijdens droge periodes.”

Volgens Van Miltenburg kampte Nieuwegein de afgelopen jaren tijdens droogte met een watertekort. “Vooral de natuur leed daar erg onder. In 2018 hebben we 40.000 euro extra uitgeven in het stadscentrum om te zorgen dat de bomen en plantenvakken voldoende water hadden. Tegelijkertijd vragen ontwikkelingen, zoals klimaatverandering en bevolkingsgroei, om een duurzamere omgang met water. Daar willen we als gemeente graag aan bijdragen.”

Water Circulair Nieuwegein

Het project Water Circulair Nieuwegein ontstond vanuit een verkenning met onderzoeksinstituut KWR Water Research, zegt Van Miltenburg. “KWR is gevestigd in Nieuwegein, waardoor we al regelmatig contact hadden. Vanuit onze duurzame ambities wilden we graag hun waterexpertise inzetten bij een gezamenlijk project.”

Uiteindelijk werd aansluiting gevonden bij The City, een nieuwbouwproject in de binnenstad waar meerdere woontorens met in totaal zestienhonderd woningen worden gerealiseerd. “Het idee is om deze woontorens circulair in te richten op het gebied van regenwater en afvalwater. Naast KWR en de gemeente zijn ook de provincie, het waterschap, enkele marktpartijen en projectontwikkelaars betrokken bij Water Circulair Nieuwegein (zie kader, red).”

Opvang en gebruik van regenwater

Het project is uitgewerkt in drie ambitieniveaus. “De eerste is het meest laagdrempelig, namelijk het opvangen van regenwater. Behalve dat je hiermee wateroverlast voorkomt, hoef je dankzij regenwater ook geen drinkwater te gebruiken voor de bewatering van de groenvoorziening. Groen vermindert door de afkoelende werking hittestress en verhoogt de belevingswaarde van de omgeving.”

Voor het opvangen van regenwater wil de gemeente onder meer een ondergrondse waterbuffer aanleggen. “Rotterdam en Den Haag beschikken al over zo’n urban waterbuffer. Regenwater wordt na zuivering zo’n dertig meter de ondergrond ingebracht en in droge tijden weer opgepompt om te gebruiken voor groen op de grond, aan de gevels en op het dak. Andere optie is om neerslag op te vangen op het dak van een parkeergarage. Daarmee zou je zo’n 50 millimeter water kunnen bergen.”

Hergebruik afvalwater

Ambitieniveau twee en drie zijn gericht op het hergebruik van afvalwater, vervolgt Van Miltenburg. “Niveau 2 bestaat uit het hergebruik van grijswater, zoals douchewater. Dat water kun je na decentrale zuivering weer inzetten voor het doorspoelen van het toilet of opslaan in de ondergronds waterbuffer.”

De derde en meest uitdagende ambitie is om ook zwart afvalwater te benutten, oftewel het water afkomstig van toiletten. “Dankzij innovatieve technologie kun je uit dit water energie halen. Denk aan biogas dat na vergisting ontstaat of riothermie, warmtewinning uit afvalwater. Wanneer je vacuümtoiletten gebruikt, zorg je ook nog eens voor aanzienlijke waterbesparing. Deze toiletten verbruiken namelijk slechts een liter water per spoelbeurt.”

Obstakels uitvoering

Hoewel de plannen volgens Van Miltenburg technologisch uitvoerbaar zijn, is het realiseren ervan geen abc’tje. “In de eerste plaats is het wettelijk nog verboden om gezuiverd afvalwater terug te leiden naar gebouwen, zelfs als je het niet als drinkwater gebruikt.” Aanleiding hiervoor is een incident in Leidsche Rijn uit 2003, waar door een aansluitingsfout in een gescheiden leidingstelsel verontreinigd water uit de kraan kwam.

Met een ontheffing hoopt hij toch een pilot te kunnen doen. “Het gaat in principe alleen om het terugvoeren van gezuiverd grijs afvalwater uit de douche. Stel dat dat grijze water bij de afvoer per ongeluk wordt gemixt met zwart afvalwater, dan is het filter in staat om ook dat water goed te zuiveren. Pas wanneer zo’n beetje alle leidingen verkeerd zijn aangesloten, kan het misgaan. Maar de kans daarop acht ik echt miniem.”

Baten in duurzaamheid

Bewoners zullen volgens Van Miltenburg weinig merken van alle noviteiten. “Ze hoeven zelf geen leidingen te verwisselen en het drinkwater uit de kraan komt gewoon van Vitens. Ook zijn er geen extra kosten verbonden aan het wonen. Bewoners zullen vooral de voordelen ondervinden, zoals meer groen in de omgeving.”

Of de uiteindelijke kosten voor de gemeente opwegen tegen de baten, is van onderschikt belang, vindt Van Miltenburg. “De baten liggen niet in geld, maar in duurzaamheid. De waarde van voldoende water, gezonde natuur en een toekomstbestendig systeem is niet in geld uit te drukken. Natuurlijk brengen we in kaart wat het allemaal kost en zijn er beperkingen. Maar bij dit project zijn onze duurzame ambities leidend, niet de kosten.”

Samenwerking Vitens

Hoewel Vitens officieel niet is betrokken bij Water Circulair Nieuwegein, volgen ze de ontwikkelingen in The City wel op de voet, zegt Van Miltenburg. “Vooral de maatregelen rondom waterbesparing zijn voor Vitens natuurlijk erg interessant. Het opvangen en inzetten van regenwater voor het bewateren van groen in droge tijden past perfect bij de boodschap die ze willen uitdragen, namelijk dat elke druppel duurzaam moet zijn.”

Inmiddels maken Vitens en de gemeente samen plannen om de wijk Rijnhuizen watervriendelijk in te richten. “We kijken daar niet naar zulke grootschalige systemen als in The City, maar eerder naar kleinere systemen en manieren om water te besparen. Door middel van pilots met slimme watermeters krijgt Vitens bijvoorbeeld beter inzicht in watergebruik van huishoudens per gebied.”

Vervolgstappen

De plannen voor de circulaire waterhuishouding van The City liggen nu nog op de tekentafel. “We gaan met alle partijen om tafel om te kijken welke ambitieniveaus we willen verwezenlijken en hoe we doorwillen. Op basis daarvan bepalen we welke pilots en businesscases we gaan uitvoeren.”

Voor de uitvoerende partijen, zoals projectontwikkelaars, vormt de duurzaamheidsvisie van de gemeente de bouwsteen. “Wij stellen de kaders, eisen en voorschriften waaraan moet worden voldaan. Wat we nu vooral nog nodig hebben, is lef en durf van bestuurders om onze duurzame ambities in de praktijk te kunnen realiseren.”

Water Circulair Nieuwegein is aangemerkt als TKI-project binnen de topsector Water. TKI staat voor Topconsortium voor Kennis en Innovatie. TKI-projecten ontvangen subsidie voor onder meer kennisontwikkeling en uitvoering van pilots. Water Circulair Nieuwegein loopt van 1 maart 2020 tot 1 maart 2022. Het consortium bestaat uit:

• De gemeente Nieuwegein
• KWR Watercycle Research Institute
• Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
• Provincie Utrecht
• Watertechnologiebedrijven (Desah, Rieland, Field Factors en Drain Product)
• Projectontwikkelaars (Fresh Real Estate, Bridges Real Estate en Mitros)