Het drinkwaterverbruik neemt toe, wat doet Vitens?

In Nederland stijgt de vraag naar drinkwater. Als die groei doorzet, verbruiken we met z’n allen in 2040 30 procent meer water dan nu. Dat is een enorme uitdaging voor drinkwaterbedrijven als Vitens. In dit artikel leggen we uit wat doen om te blijven zorgen voor genoeg drinkwater.

In het kort

• Door bevolkingsgroei, economische groei en een verwachte toename van droogte en warm weer door klimaatverandering stijgt de drinkwatervraag.
• Naar verwachting gebruiken we in 2040 30 procent meer drinkwater.
• Vitens breidt bestaande capaciteit uit en zoekt nieuwe winningen.
• Ook roept Vitens klanten op om duurzaam om te gaan met water.
• Daarnaast werkt Vitens met anderen aan een klimaatbestendig watersysteem.

Sterke toenemende watervraag

Na een aantal jaren van stabiele groei is de watervraag de afgelopen jaren sterk toegenomen. Ook in het voorzieningsgebied van Vitens was er sprake van een uitzonderlijke stijging. In de afgelopen zes jaar steeg het verbruik met 7,5%. Als de trend doorzet, gebruiken we volgens scenario’s van het RIVM in 2040 zelfs 30 procent meer drinkwater. Dat is 100 miljard liter meer dan nu.

Extreme piek door droogte

Een normale stijging in de drinkwatervraag komt vooral door bevolkingsgroei en toename van economische activiteiten. De enorme watervraag in 2018 en 2019 was voor een groot deel toe te schrijven aan de extreem droge zomer en hoge temperaturen, zegt Doeke Schippers, Manager Winning & Zuivering bij Vitens. “Mensen sproeien vaker hun tuin, vullen zwembadjes en nemen een extra douche om af te koelen. Met name tijdens de piekuren was de vraag enorm hoog. Normaal gesproken ligt de avondpiek tussen 18.00 en 20.00 uur, maar door de hoge temperaturen duurde die soms tot wel middernacht.”

Overschrijden onttrekkingsvergunningen

Hoewel Vitens de hoge watervraag meestal goed kon opvangen, moest het in sommige gevallen de druk in het leidingnet iets verlagen om problemen te voorkomen. Volgens Schippers merkten klanten dat amper. “Wel problematisch is dat we op sommige plekken in Twente en de Achterhoek meer water moesten onttrekken (oppompen) dan was toegestaan in onze vergunningen. Dat kon niet anders, het is onze wettelijke taak om te allen tijde drinkwater te leveren.”

Verstoring van evenwicht grondwater

Een vergunningsoverschrijding zorgt voor een verstoring in het evenwicht van de grondwaterstand, zegt Schippers. “Normaal gesproken onttrekken we op een winlocatie minder water dan er de bodem ingaat. Hierdoor houden we het grondwater ook op de langere termijn op peil. Wanneer we langdurig meer onttrekken, ontstaat er schade aan de bodem en het bodemleven.”

Uitbreiden capaciteit en zoektocht nieuwe bronnen

Om de huidige en toekomstige watervraag het hoofd te bieden, investeert Vitens in de capaciteit op bestaande locaties en nieuwe winningen. Ook zoekt Vitens samen met provincies naar Aanvullende Strategische Voorraden (ASV’s). Dit zijn grondwatervoorraden die we in de toekomst zouden kunnen gebruiken. Het vinden van nieuwe winlocaties is volgens Schippers niet eenvoudig. “In sommige gebieden liggen kleine waterpakketten of zijn de watervoorraden niet goed beschermd door de bodem. Ook zijn gebieden met veel industrie en landbouw ongeschikt door uitspoeling van ongewenste stoffen in de bodem. Daarnaast neemt het aantal bodemgebruikers toe, bijvoorbeeld voor bodemenergiesystemen.”

Gebruik van oppervlaktewater niet meer ondenkbaar

Vitens gebruikt nu nog vrijwel alleen grondwater voor de productie van drinkwater. Dat heeft vele voordelen. Zo is grondwater van nature vrij van bacteriën en virussen en kun je er vaak zonder veel zuiveringstappen drinkwater van topkwaliteit van maken. Maar omdat het steeds lastiger wordt om geschikte nieuwe bronnen van grondwater te vinden, is de inname van oppervlaktewater als aanvulling op grondwater een niet meer ondenkbare optie, zegt Schippers. “Door ingewikkeldere zuiveringstechnieken is dat wel een stuk duurder. Daarom gebruiken we liever grondwater voor de productie van drinkwater.”

Flexibiliseren van vergunningen

Ook in het flexibiliseren van onttrekkingsvergunningen liggen mogelijkheden, vervolgt Schippers. “De meeste vergunningen zijn heel star. Bij 40 graden of extreem lange hitte is het onvermijdelijk om een dag- of maandvergunning te overschrijden. Met een flexibele vergunning kunnen we periodes met een relatief lage of hoge watervraag compenseren. Daarnaast zou meer gekeken kunnen worden naar de locatie van een onttrekking. Zo kun je de watervraag van een gebied met bevolkingsgroei compenseren met die van een krimpregio.

Duurzaam omgaan met water als nieuwe norm

Niet alleen aan de aanbodkant, maar ook aan de vraagkant is Vitens druk bezig. Want de watervraag omlaag brengen, is nog altijd beter dan meer water produceren, zegt Schippers. “Met campagnes zetten we in op bewustwording: duurzaam omgaan met water moet de norm worden. Thuis, op het werk, op school, op de club. Wij delen inzichten en vragen klanten om hun eigen tips te delen.’ ‘Daarnaast stimuleren we ontwikkelingen als waterbesparende douchekoppen. Tegelijkertijd zien we aan de andere kant een toenemende populariteit van bijvoorbeeld waterverslindende stortdouches. Dat heft positieve ontwikkelingen dan weer op.”

Eventueel hogere tarieven grootgebruikers

Ook op zakelijke klanten doet Vitens een appèl. Schippers: “In onze provincies zitten veel landbouwbedrijven en zuivelindustrie. We kijken met die bedrijven hoe ze water kunnen hergebruiken. De zuivelindustrie kan bijvoorbeeld het condensaat dat vrijkomt bij de melkverwerking inzetten om machines schoon te maken. Helaas is kraanwater goedkoper dan investeren in nieuwe technieken. Wellicht moeten we met hogere tarieven werken voor de industrie en andere grootgebruikers om echt verandering teweeg te brengen.”

Lekkages in leidingnet omlaag brengen

Vitens doet zelf ook een duit in het zakje als het gaat om waterbesparing. Jaarlijks belandt namelijk zo’n 5 procent van het geproduceerde water niet bij de consument of zakelijk klant. Het grootste deel van deze niet in rekening gebrachte kosten (NIRG) is water dat de brandweer gebruikt. Een kleiner deel wordt veroorzaakt door lekkages. Schippers: “We verzamelen met robots, drones en infraroodtechnologie data om sluimerende lekkages in kaart te brengen. Op basis daarvan voeren we reparaties uit of grijpen we preventief in. Heel veel winst kunnen we op dat gebied helaas niet meer boeken, maar elke liter die we kunnen besparen, is er één.”

Komende jaren weer stabiele groei

Schippers verwacht dat de watervraag de komende jaren blijft stijgen. “De droge zomers verrasten ons. Nu zijn we daar beter op voorbereid. Ook op demografische en economische ontwikkelingen hebben we gelukkig goed zicht. We weten waar industrie zich vestigt en waar bevolking krimpt of toeneemt. Daar spelen we vroegtijdig op in. Maar voor een duurzaam drinkwatersysteem hebben we wel alle betrokkenen nodig. De uitdagingen vragen om een andere, meer integrale aanpak dan we zijn gewend.”