Waarom gebruiken we grondwater als bron voor drinkwater?
Vitens voorziet dagelijks 5,7 miljoen klanten van schoon drinkwater. Daarvoor gebruiken we grondwater, water dat op verschillende plekken in ons verzorgingsgebied uit de bodem wordt gewonnen. Wat zijn de voordelen van grondwater? En zijn er genoeg grondwatervoorraden als de droogte en watervraag toenemen?
Grondwater: van nature schoon en koel
Grondwater is van nature schoon en koel en dat komt omdat het eigenlijk regenwater is dat in een tijdsbestek van enkele tot soms wel duizenden jaren door de bodem naar beneden is gesijpeld. “Zand- en kleilagen zuiveren het water op natuurlijke wijze van onder andere chemische stoffen en microbiologische verontreinigingen”, vertelt Jos Peters, management consultant drinkwater bij Royal HaskoningDHV. “Dat maakt de zuivering, nadat je het uit de grond hebt gehaald, vrij eenvoudig. Bovendien ligt de temperatuur van grondwater altijd tussen de 10 en 13 graden.”
‘Voor Vitens logische keuze’
Kraanwater maken van grondwater is dus een logische keuze. Zeker voor Vitens, vertelt Susanne Wuijts, senior onderzoeker waterkwaliteit en drinkwater bij het RIVM. “Zoet grondwater is op verschillende plekken in Nederland voorradig, vooral in het oosten, zuiden en noorden van het land. Voor Vitens is het dus logisch om grondwater te gebruiken. In West-Nederland is grondwater door de ligging bij zee te brak, het bevat dus teveel zout. Ontzilten kan wel, maar dat kost veel energie en is erg duur. Drinkwaterbedrijven zijn daar dus voornamelijk aangewezen op oppervlaktewater uit de Rijn, Maas en het IJsselmeer.”
Oppervlaktewater: meer energie nodig voor zuivering
Die drinkwaterbedrijven lukt het ook om ook van oppervlaktewater prima kraanwater te maken. Maar volgens Peters kost dat wel meer energie. “De kwaliteit van rivierwater kan van uur tot uur veranderen. Daarom is er voor oppervlaktewater vaak ingewikkelde, extra zuivering nodig.”
Grondwater altijd uit de buurt
Een ander voordeel van grondwater is dat de bronnen vrijwel altijd in de directe omgeving zijn van het gebied waar dat water uit de kraan komt., zegt Wuijts. “Dat scheelt veel energieverbruik bij de distributie. Een oppervlaktewaterbedrijf heeft vaak maar enkele innamepunten, terwijl een grondwaterbedrijf als Vitens juist heel veel waterproductielocaties heeft, verspreid over een groot gebied.”
Hergebruik van reststoffen
Nadat grondwater uit de bodem is onttrokken, wordt via een beluchtingssysteem zuurstof aan het water toegevoegd, zegt Wuijts. “Daarnaast worden natuurlijk stoffen als kalk, ijzer en methaan uit het water verwijderd. Dat zijn nuttige stoffen die op andere plekken hergebruikt kunnen worden.” Zo zet Vitens bij een project in Friesland methaan in als energiebron. Het afgevangen methaan uit grondwaterwinning kan omgerekend zo’n 1250 huishoudens van energie voorzien. IJzer is weer geschikt voor de baksteenindustrie en afgevangen kalk krijgt een tweede leven in de landbouw en veeteelt.
Nadelen van onttrekking grondwater
Hoewel aan gebruik van grondwater dus diverse voordelen zitten, heeft de winning ook nadelige consequenties. Zo moest Vitens de afgelopen twee zomers op een aantal plekken de onttrekkingsvergunning overschrijden. Volgens Peters was dat helaas onvermijdelijk. “Drinkwaterbedrijven hebben een leveringsplicht, je kunt de kraan bij de gebruiker niet dichtdraaien. Maar dat kan wel gevolgen hebben voor de natuur. Bij langdurige droogte daalt lokaal het grondwaterpeil en droogt de bodem uit. Daarnaast tast het droogvallen van sloten en beken het dierenleven aan. Grondwateronttrekking kan wel worden gecompenseerd met stuw- en peilbeheer of de aanvoer van water vanaf andere plekken”
Om die reden wil Vitens graag samenwerken met waterbeheerders zoals de provincies, waterschappen en Rijkswaterstaat aan een robuust klimaatbestendig watersysteem. In perioden van het jaar met veel regen wordt het overtollige water dan snel afgevoerd en in droge tijden wordt het water juist zoveel mogelijk vastgehouden.
Inspelen op toekomstige watervraag
Wuijts benadrukt wel dat er onderscheid gemaakt moet worden tussen nadelige effecten op korte en lange termijn. “Het is niet wenselijk om een onttrekkingsvergunning te overschrijden, maar als dat van korte duur is, is dat uiteindelijk niet heel schadelijk. Grondwatervoorraden worden vanzelf weer aangevuld met regenwater. Een grotere uitdaging is de stijgende watervraag door een groeiende bevolking en economische activiteiten. In het kader daarvan is Vitens net als andere grondwaterbedrijven op zoek naar aanvullende strategische voorraden, ASV’s. Drinkwaterbedrijven moeten nu al beginnen met het veiligstellen van toekomstige grondwatervoorraden. De drukte in de ondergrond neemt namelijk toe, mede door de komst van nieuwe activiteiten in de bodem, zoals geothermie.”
